Zomeravondpost

Carl C. Rhode, catalogus 'Zomeravondpost' 1997

Als iets onze cultuur van alle voorgaande onderscheidt, dan is het de overdosis aan beelden die ons omringt. Een overdosis die zich te pas en te onpas aan ons opdringt. In de Middeleeuwen gingen te Gent de panelen van van Eijcks ‘Lam Gods’ alleen op hoogtijdagen open. De uitwerking ervan was navenant immens. 

Nu komen er per dag duizenden beelden op ons af. Schokkende, prachtige, banale, verheffende, stompzinnige beelden in een volstrekt onvoorspelbare volgorde. Noem het picturale democratie. Of noem het picturale anarchie. De vrijheid is immens. De richtingloosheid ook.

Het heeft de beeldende kunst niet onberoerd gelaten. Ooit fungeerde ze als een verheven eiland, dat zo ongeveer het monopolie bezat op de produktie van beelden. Dat is niet meer. MTV produceert per dag meer beelden dan de gehele beeldende kunst in dezelfde vierentwintig uur. En: of we het leuk vinden of niet , de razendsnelle beeldvindingen van een MTV-clip kunnen het vermogen om velen te pakken en te beroeren niet ontzegd worden. Wie niet verder komt dan de bewering ver boven de banaliteiten van de MTV-cultuur verheven te zijn, is niet van deze tijd. Hij\zij ontkent haar. Dat moge in cercles van een oneindige chic getuigen, het is wel een chic die zo niet met twee benen in het graf dan toch met twee benen in het verleden staat. Het getuigt van een retrospectieve visie op het leven en op de kunst.

Dit is geen pleidooi voor de rappe beeldvindingen van MTV. Maar mag het asjeblieft allemaal een beetje minder retrospectief? Mag het wat pro-spectiever? Dat wil zeggen met wat meer liefde voor de eigen tijd en haar schoonheden. Ook al vermengen die schoonheid zich volautomatisch met het rappe en het snelle, met het banale en de overdosis. De beeldende kunst functioneert in een totaal veranderende situatie. Zo men wil een postmoderne situatie. Daarmee heeft ze zich te verstaan, zolang ze, hoe kritisch ook, onderdeel van onze tijd wil uitmaken.

Jos van der Sommen doet dat in zijn werk op een even serieuze manier als eigengereide wijze. Zijn liefde voor de beelden de kunst alsmede haar traditie zit diep. Maar hij betracht die liefde met een knipoog en een vrolijkheid (samen: met een zwier), die nimmer naar het snelle of vlotte neigt, maar goddank plechtstatigheid mist en daarmee van deze tijd is.

Het werk van van der Sommen maakt duidelijk dat de kunstenaar de traditie die hem voortbracht kent en liefheeft. Hij kent haar en heeft haar lief, maar zit er niet aan vast. Hij speelt ermee, niet lichtvaardig, maar zorgzaam en met respect. Penseel voering en toon zijn overwegend licht, de mentaliteit serieus.

Bij van der Sommen vinden we geen spoor van het heilige en het verhevene, waarvan de beeldende kunst vanouds zolang doordrenkt was.In de voor-moderne periode was ze ervan doordrenkt op een diep-religieuze manier. In de moderne periode, gekenmerkt door de diverse over elkaar heen struikelende avantgardes, was de beeldende kunst niet minder plechtstatig en verheven. Het ging toen echter om een geseculariseerde plechtstatigheid en verhevenheid. Ze betroffen niet langer God. Ze betroffen de kunsten zelf. (Tel Uit Je Winst)

Het werk van Jos van der Sommen is de verhevenheid en de plechtstatigheid voorbij. Vanzelfsprekend voorbij. Bij hem geen spoor van de moderne neiging om zich provocerend te wentelen in de gruwelijkheden of de banaliteiten van het bestaan. Zo banaal of gruwelijk is de werkelijkheid nu ook weer niet. En, omgekeerd evenredig, hoeven de kunsten zich dus helemaal niet per se verheven te gedragen.

In de werkelijkheid vinden we prachtige kleuren, verwarmende taferelen en een breed scala van tekeningen en symbolen, waarover we ons mogen verwonderen. Zoveel valt er uit het werk van van der Sommen zonneklaar op te maken. Van der Sommen verwondert zich niet alleen over het rijkgekleurde pakpapier en de ansichtkaarten die hij meenam van zijn reizen naar India. Hij brengt dezelfde kwalitatieve verwondering op voor een annonce in een Belgische krant, die ons met behulp van een eenvoudige zwart/wit tekening van een kantoor-beambte het beroep van een public relations functionaris onder de aandacht wil brengen. 

Grote verhalen die de beeldende kunst in een alomvattend gebaar rechtvaardigen, zijn er niet meer. Of in iedergeval worden ze in onze postmoderne MTV-cultuur lang niet meer door iedereen eerbiedig geaccepteerd. Of zelfs maar gehoord. Exotisch Indiaas pakpapier en een lullige annonce in een Belgische krant: dat is de stuff waaruit het postmoderne leven is opgebouwd. Dat is de stuff voor de schilderijen van Jos van der Sommen.

Heeft het werk van Jos van der Sommen diepgang? Niet in de zin, dat we, als Kenners Onder Elkaar, uitgenodigd worden over de inhoud ervan te discussieren. Ik geloof niet dat Jos van der Sommen verlangt naar mensen die zijn werk coûte que coûte willen doorgronden. En daarvan in hoofdletters kond doen. (Maar wie wil, die mag natuurlijk.) Die instelling tendeert naar een pompeusheid, waaraan het zijn schilderijen nu juist ontbreekt.

Geniet ervan. En als u dat niet lukt, loop er dan aan voorbij. Dat lijkt mij veel eerder het credo van van der Sommen zoals het uit zijn werk spreekt. Dat credo is niet gefundeerd in een gemakkelijk ‘vrijheid, blijheid’-hedonisme. Daarvoor is de zorg, de liefde en het respect die uit het werk spreken veel te consequent aanwezig.

Het ‘geniet ervan, of loop door’ –credo van van der Sommen is geen onverschilligheid, geen modieuze vrijblijvendheid. Het is een acceptatie van de tijdsgeest, die weet dat er vele beelden in omloop zijn, inclusief die van MTV. Waardoor de beeldende kunst haar vroegere monopolie en verhevenheid ontnomen is.

Het is een besef dat bij Jos van der Sommen nergens ontaard in somberte over het verval van onze tijd o.i.d. Evenmin loopt het uit in benauwde rancune over al die massamensen die de kunsten niet meer begrijpen. Integendeel, het werk van van der Sommen ademt voortdurend blijmoedigheid uit.

Een acceptatie dat”es ist wie es ist”.

En dat er niettemin veel te genieten valt.
In het grote en in het kleine.
Waarmee in het oeuvre van van der Sommen een zekere postmoderne heiligheid toch weer een plaats heeft ingenomen.

Carl C.Rohde
Cultuur socioloog verbonden aan de universiteit Utrecht